Đằng sau vẻ ngoài yên ắng của một thế hệ trẻ sống kín đáo, thức khuya, ngủ muộn và hiếm khi ra khỏi nhà là một thực tại không dễ chối bỏ: sự mệt mỏi kéo dài vì nhịp sống đô thị, vì kỳ vọng xã hội, và đặc biệt là vì áp lực cạnh tranh không ngừng nghỉ. Không ít bạn trẻ Trung Quốc chọn cách rút lui khỏi ánh sáng đúng nghĩa đen để tìm kiếm một không gian sống riêng, nơi họ có thể “biến mất” mà không bị soi xét.
Pu Yiqin, 23 tuổi, hiện là du học sinh cao học tại King’s College London, là một trong số những người trẻ tự nhận mình là “người chuột”. Cô thường chia sẻ các đoạn vlog ngắn về cuộc sống khép kín của mình trên nền tảng Xiaohongshu. Trong một video, Pu vừa cười vừa nói: “Hôm nay mình đi ngủ sớm – mới 1 giờ 30 sáng thôi mà!”. Rèm cửa phòng cô luôn kéo kín, cô cho biết: “Ánh sáng quá chói. Chuột thì cần không gian tối để sinh tồn.”
Không riêng gì Pu, nhiều du học sinh Trung Quốc tại Anh, Singapore hay Úc cũng chia sẻ rằng họ đang sống trong trạng thái tương tự: không hẳn là trầm cảm, nhưng gần như buông thả, tách biệt với guồng quay xã hội. Với họ, “người chuột” không phải là hình ảnh tiêu cực, mà là một hình thức tự nhận diện pha trộn giữa sự châm biếm và thừa nhận bất lực.
Tuy nhiên, cần nhìn nhận rằng “người chuột” không phải là một hiện tượng hoàn toàn mới. Theo thời gian, trào lưu này đang tiếp nối mạch chảy của các xu hướng xã hội từng phổ biến tại Trung Quốc như “nằm thẳng” (tǎng píng) – thể hiện sự từ chối cạnh tranh, sống chậm và tối giản, hay “tộc kén” (jiǎn jū zú), những người lựa chọn sống ẩn mình trong không gian nhỏ hẹp như chiếc kén, tương tự hiện tượng hikikomori của Nhật Bản.
Một báo cáo năm 2023 trên The Paper cho biết, chỉ riêng hai nhóm “tộc kén” trên diễn đàn Baidu Tieba đã thu hút hơn 900.000 thành viên – con số đủ cho thấy sức lan tỏa của tâm lý rút lui này trong giới trẻ.
Theo Phó Giáo sư Kuang Xianwen từ Đại học Giao thông Tây An – Liverpool (XJTLU), tâm thế “người chuột” là hậu quả của niềm tin bị bào mòn: rằng nỗ lực không còn bảo chứng cho thành công. “Họ đã cố gắng, nhưng cảm thấy không có kết quả. Áp lực nhiều mặt khiến việc rút lui khỏi ánh sáng trở thành lựa chọn nhẹ nhõm hơn,” ông Kuang nhận định.
Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm thanh niên Trung Quốc tháng 4/2025 đạt 15,8%, tiếp tục cao hơn so với cùng kỳ năm ngoái. Đồng thời, năm nay nước này ghi nhận con số kỷ lục với 12,22 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học – tăng gần 36% so với năm 2021. Việc “cung vượt xa cầu” khiến tình trạng cạnh tranh việc làm thêm phần khốc liệt, và kéo theo hệ lụy tâm lý ngày càng lan rộng.
Trong khi đó, hệ thống thi cử – đặc biệt là kỳ Gaokao, được ví như kỳ thi “đổi đời” – tiếp tục gây áp lực nặng nề cho học sinh. Những nỗ lực cải cách nhằm giảm áp lực chưa cho thấy hiệu quả đáng kể, khiến nhiều bạn trẻ dần cảm thấy kiệt sức từ rất sớm.
Từ đó, một số bạn trẻ chọn cách sống “trong bóng tối”, không hẳn là từ bỏ mà là dừng lại, như một cách để trốn thoát tạm thời khỏi guồng quay không lối ra. Tâm thế ấy được giảng viên Yuan Yuan từ XJTLU lý giải qua khái niệm “tự hắc” (zi hei) – một kiểu tự trào, tự dìm bản thân để hoá giải áp lực nội tâm và kết nối với những người cùng cảnh ngộ.
Thậm chí, những trào lưu như nuôi hạt xoài, sỏi đá hay cả… tuýp kem đánh răng như thú cưng đang nổi lên trên mạng xã hội cũng phản ánh cùng một nhu cầu: được chăm sóc, được yêu thương và có điều gì đó để gắn bó. Ẩn sau vẻ kỳ quặc là cảm giác cô đơn đặc quánh giữa thành thị ngột ngạt.
Không khó để nhận ra rằng “người chuột” không đơn thuần là hiện tượng mạng. Đó là một ẩn dụ sống động cho tâm trạng phức tạp của một thế hệ đang tìm cách cân bằng giữa kỳ vọng và hiện thực, giữa áp lực và tự do, giữa ánh sáng và bóng tối. Và đằng sau cánh rèm khép hờ, điều còn đọng lại không chỉ là một nhịp sống lệch pha, mà còn là lời thở dài âm thầm của một thế hệ chưa kịp lớn đã phải đối mặt với những khủng hoảng ngoài sức tưởng tượng.
