Tại Diễn đàn “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế” tổ chức ngày 18/7 tại TP.HCM, đại diện Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cùng nhiều chuyên gia đã đánh giá cao tiềm năng xuất khẩu của chuối, chanh leo, dứa và dừa – bốn sản phẩm đang dần chiếm vị thế chiến lược bên cạnh sầu riêng trên thị trường quốc tế.
Theo thống kê từ Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, hiện Việt Nam có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả, với sản lượng đạt khoảng 15 triệu tấn/năm. Trong đó, chuối đang là mặt hàng có sản lượng lớn nhất, đạt 3 triệu tấn, với 625.000 tấn được xuất khẩu sang Trung Quốc trong năm 2024. Cùng với đó, dừa chiếm ưu thế về diện tích với 202.000 ha, sản lượng đạt 2,28 triệu tấn, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia xuất khẩu dừa lớn trên thế giới.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc gia tăng kim ngạch xuất khẩu từ các loại trái cây này không chỉ dừng ở khâu sản lượng, mà đòi hỏi phải nâng cao năng lực cạnh tranh ở toàn chuỗi giá trị. Ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, nhận định: “Dứa của Việt Nam có lợi thế cạnh tranh rõ rệt tại thị trường châu Âu và Bắc Mỹ. Song để mở rộng quy mô và giữ vững thị phần, cần xây dựng hệ thống sản xuất từ giống đến kỹ thuật trồng trọt, gắn với quy hoạch thủy lợi và chính sách đất đai ổn định”.
Trong khi đó, yếu tố công nghệ cũng được xem là khâu then chốt. Theo PGS.TS Phạm Anh Tuấn – Viện trưởng Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, các loại trái cây có đặc điểm chín nhanh, dễ hư hỏng như chanh leo hay chuối buộc phải được đầu tư mạnh vào công nghệ bảo quản, chế biến. Việc áp dụng thiết bị hiện đại trong sơ chế, đóng gói không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn kéo dài thời gian bảo quản, tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển xa.
Song hành với cơ hội là những thách thức lớn, đặc biệt là yêu cầu kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu. Một số vi phạm trong truy xuất nguồn gốc, như các vụ bị thu hồi mã số vùng trồng với sầu riêng, mít trước đó, đã để lại bài học đắt giá. Theo ông Tuấn, nếu không kiểm soát tốt quy trình từ sản xuất đến hậu kiểm, nguy cơ bị rút khỏi thị trường là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Bên cạnh đó, việc phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn vẫn là vấn đề tồn tại. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, tổng diện tích trồng chuối, chanh leo, dứa và dừa hiện đạt khoảng 420.000 ha, sản lượng hơn 6,3 triệu tấn, nhưng mới có dừa vượt mốc kim ngạch 1,1 tỷ USD. Chuối, dứa và chanh leo vẫn còn nhiều dư địa để phát triển nếu giải quyết được điểm nghẽn về liên kết sản xuất và chất lượng giống.
Thực tế cho thấy, nhiều vùng trồng hiện nay còn rời rạc, thiếu mô hình liên kết giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân. Chính vì vậy, việc triển khai Nghị định 88/2025 và 145/2025 được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, giúp các địa phương quy hoạch và phát triển vùng nguyên liệu hiệu quả hơn, đồng thời đáp ứng yêu cầu cấp mã số vùng trồng và truy xuất nguồn gốc theo chuẩn quốc tế.
Trên nền tảng thành công của sầu riêng, ngành trái cây Việt Nam đang đứng trước cơ hội bứt phá với bốn “ứng viên tỷ đô” mới. Thế nhưng, để đi được đường dài, rất cần một chiến lược toàn diện, sao cho mỗi quả chuối, mỗi trái dứa xuất khẩu đều là kết tinh của chất lượng, công nghệ và sự liên kết bền vững.
