Tại vùng Bảy Núi, tỉnh An Giang, cây chúc – loài cây cùng họ cam chanh với hương thơm đặc biệt từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Ngày nay, nhờ được nhân giống và trồng phổ biến, lá và quả chúc không chỉ làm nên hương vị đặc trưng cho món gà đốt lá chúc trứ danh, mà còn góp mặt trong nhiều món ngon và sản phẩm có giá trị kinh tế cao.

Hương vị từ loài cây đặc sản vùng Bảy Núi

Cây chúc (người Khmer gọi là Kôt-sôt) vốn là đặc sản của huyện Tịnh Biên và Tri Tôn, gắn bó với đời sống của cộng đồng người Khmer nơi đây. Thân gỗ cao 2–10m, lá có eo thắt như hình “số 8” và tỏa mùi thơm đậm hơn lá chanh. Quả chúc to hơn quả chanh, vỏ dày và sần sùi, khi chín từ xanh lục sang vàng, ít nước nhưng chua và có hương rất đặc trưng.

Trước kia, chúc mọc tự nhiên, hiếm đến mức người dân lo ngại về sự biến mất. Hiện nay, nhờ công tác nhân giống, cây chúc được trồng nhiều trong vườn nhà, vừa làm gia vị vừa có tác dụng xua đuổi rắn.

Cây chúc thường cho quả từ năm thứ 5 trở đi, sai nhất vào mùa mưa (tháng 6–8 âm lịch). Lá và quả đều có giá trị trong ẩm thực và y học dân gian: lá giúp chữa cảm, trị nghẹt mũi, hỗ trợ tiêu hóa; quả tạo vị chua thanh khi làm nước giải khát, pha chế nước chấm hay trộn gỏi.

Tinh dầu trong lá chúc mang hương thơm quyến rũ, giúp khử mùi tanh và tăng sức hấp dẫn cho món ăn. Đặc biệt, món gà đốt lá chúc – “đặc sản Ô Thum” được chế biến bằng cách lót sả, lá chúc và muối dưới đáy nồi, đặt gà ướp gia vị lên trên rồi đốt lửa lớn ban đầu, hạ lửa từ từ để gà chín đều. Khi chín, thịt gà vàng óng, tỏa hương thơm quyện vị chua dịu và cay nhẹ, ăn kèm nước chấm từ lá, vỏ và nước cốt chúc.

Không chỉ xuất hiện trong món gà, quả chúc còn làm nên dấu ấn của cháo bò Tri Tôn. Bát cháo nóng hổi với thịt, lòng, tiết bò được điểm thêm mùi tàu, rau quế và vài giọt nước cốt chúc, tạo vị ngọt từ gạo và thịt, cay nhẹ từ ớt – gừng – tiêu, mặn từ nước mắm và hương chua thanh thoát.

Ngày nay, giá trị của cây chúc không chỉ nằm ở ẩm thực. Quả và lá còn được dùng chiết xuất tinh dầu, sản xuất xà phòng, nước rửa chén, serum dưỡng tóc… mở ra hướng đi mới cho kinh tế địa phương, biến loài cây từng hiếm hoi thành “thương hiệu xanh” của An Giang.