Chủ nghĩa ái kỷ thường được nhận diện qua hình ảnh phô trương, háo danh và tự đề cao bản thân. Tuy nhiên, các chuyên gia tâm lý học đã chỉ ra một kiểu ái kỷ khác âm thầm, ít được chú ý nhưng gây ảnh hưởng sâu sắc trong các mối quan hệ xã hội: ái kỷ dễ tổn thương (vulnerable narcissism).
Theo định nghĩa học thuật về narcissism, đây là một đặc điểm nhân cách thể hiện qua việc đề cao cái tôi, nhu cầu được thừa nhận và khẳng định vị thế cá nhân. Ở nhóm ái kỷ dễ tổn thương, biểu hiện không nằm ở sự ồn ào mà ở sự thụ động và bất mãn lặng lẽ. Họ thường xuyên cảm thấy bị xem nhẹ, dễ bị tổn thương và luôn giữ vai “người bị hại” trong các tình huống xã hội, dù không có ai thực sự gây hại cho họ.
Tiến sĩ Ramani Durvasula – chuyên gia về rối loạn nhân cách cho biết: người mang đặc điểm ái kỷ thầm lặng không cần phải ra lệnh để thao túng, họ chỉ cần giữ im lặng đủ lâu hoặc phản ứng đủ tinh vi để khiến bạn bè cảm thấy mình luôn là người có lỗi. Điều này tạo ra một dạng áp lực ngầm trong tình bạn, nơi bạn luôn phải cẩn trọng trong từng hành động, từng câu nói, chỉ để tránh làm “tổn thương” người kia.
Một nghiên cứu gần đây do Ava Green (City University of London) và Clare Hart (University of Southampton) công bố năm 2024 cho thấy, phụ nữ có xu hướng thể hiện chủ nghĩa ái kỷ dưới hình thức dễ tổn thương nhiều hơn nam giới. Trong khi đó, nam giới lại nghiêng về kiểu ái kỷ phô trương. Nghiên cứu cũng cho thấy, người thuộc nhóm ái kỷ thầm lặng có xu hướng sử dụng hành vi bị động từ nói bóng gió, phớt lờ, đến loại trừ xã hội để thể hiện quyền lực cảm xúc trong mối quan hệ.
Thực tế, rất khó để nhận ra một người bạn mắc đặc điểm ái kỷ thầm lặng. Họ có thể là người đầu tiên nhắn tin hỏi han, cũng có thể là người lặng lẽ rút lui nếu không được phản hồi như kỳ vọng. Khi bạn thành công, họ có thể chúc mừng nhưng sự chúc mừng ấy lại kèm theo ánh nhìn xa cách. Khi bạn kể về nỗi buồn của mình, họ sẽ quay lại câu chuyện về chính họ, nơi họ luôn đau khổ hơn bạn.
Sự hiện diện của kiểu nhân cách này trong tình bạn nữ giới khiến quan hệ dần trở nên lệch pha. Người bạn còn lại luôn phải điều chỉnh cảm xúc, lùi bước, và tự vấn rằng liệu mình đã vô tâm hay chưa. Mối quan hệ vì thế trở nên nặng nề và dần mất đi sự thoải mái điều vốn là nền tảng của một tình bạn bền vững.
Đáng nói, trong bối cảnh truyền thông xã hội nơi sự đồng cảm được “chấm điểm” bằng số lượt thích và bình luận, những người mang đặc điểm ái kỷ thầm lặng càng dễ phát huy vai trò của mình. Việc không được “react” bài viết, không được hỏi thăm kịp thời, hay chỉ đơn giản là không được ưu tiên trong một cuộc hẹn… có thể được diễn giải thành một sự phản bội, rồi được kể lại dưới góc nhìn của người bị tổn thương sâu sắc.
