Loại thuốc mới mang tên thương mại Yeztugo, chứa hoạt chất lenacapavir, do hãng dược Gilead Sciences phát triển. Trước đó, lenacapavir từng được FDA phê duyệt vào năm 2022 để điều trị cho bệnh nhân HIV kháng thuốc. Tuy nhiên, với việc được phê duyệt lần này, thuốc được công nhận là giải pháp dự phòng HIV đầu tiên ở dạng tiêm kéo dài tác dụng.
Khác với các thuốc dự phòng trước đây như Truvada hay Descovy vốn yêu cầu uống hàng ngày. Yeztugo chỉ cần tiêm một lần mỗi sáu tháng, giúp nâng cao tính tuân thủ và thuận tiện cho người sử dụng.
Hiệu quả phòng bệnh gần như tuyệt đối
Việc FDA phê duyệt Yeztugo dựa trên dữ liệu từ hai nghiên cứu lâm sàng lớn: PURPOSE 1 và PURPOSE 2. Trong nghiên cứu PURPOSE 2, được tiến hành trên 2.180 người có nguy cơ cao lây nhiễm HIV, chỉ ghi nhận hai ca dương tính sau khi tiêm lenacapavir tương đương tỷ lệ bảo vệ đạt 99,9%.
Đặc biệt, khi so sánh với nhóm dùng thuốc Truvada hàng ngày, lenacapavir thể hiện hiệu quả vượt trội hơn 89%. Ở nghiên cứu PURPOSE 1, hiệu quả phòng bệnh lên tới 100% ở nhóm phụ nữ tham gia.
Không chỉ hiệu quả, thuốc còn được đánh giá là dung nạp tốt. Phản ứng phụ phổ biến nhất ghi nhận là sưng hoặc đau nhẹ tại vị trí tiêm. Ngoài ra, một số phụ nữ mang thai vẫn tiếp tục sử dụng thuốc trong thời gian nghiên cứu và không gặp biến chứng đáng kể, làm tăng thêm cơ sở an toàn cho nhóm đối tượng nhạy cảm.
Lenacapavir không kích hoạt phản ứng miễn dịch như vaccine, mà hoạt động theo cơ chế ức chế sự xâm nhập và nhân bản của virus HIV bên trong tế bào miễn dịch. Điều này đồng nghĩa, khi nồng độ thuốc trong cơ thể được duy trì ổn định, virus gần như không có cơ hội lây lan hoặc phát triển.
Dù không thay thế vai trò của vaccine, nhưng Yeztugo được cộng đồng chuyên môn đánh giá là giải pháp “gần nhất với một loại vaccine hiệu quả từng tồn tại” trong hơn 40 năm qua.
Bài toán chi phí và tiếp cận
Dù được kỳ vọng cao về hiệu quả y học, chi phí của Yeztugo lại là vấn đề khiến giới chuyên môn và các tổ chức y tế toàn cầu quan tâm. Theo công bố, giá bán mỗi mũi tiêm là 14.109 USD, tương đương 28.218 USD mỗi năm ngang bằng hoặc cao hơn các thuốc PrEP hiện hành.
Hiện tại, Gilead cho biết đang phối hợp với các hệ thống bảo hiểm, tổ chức y tế công cộng và các bên chi trả để đảm bảo thuốc được tiếp cận rộng rãi hơn, đặc biệt là với những nhóm đối tượng dễ tổn thương.
Tuy nhiên, trong bối cảnh nguồn tài trợ quốc tế cho phòng chống HIV đang bị cắt giảm hoặc thu hẹp, nhất là tại Mỹ nơi nhiều chương trình y tế công cộng bị ảnh hưởng bởi các chính sách ngân sách gần đây – việc triển khai đại trà một loại thuốc có chi phí cao như Yeztugo sẽ còn phụ thuộc vào yếu tố chính sách và cam kết tài chính từ chính phủ.
Dữ liệu từ các nghiên cứu và thực tế cho thấy một xu hướng rõ rệt: nhiều người trẻ, đặc biệt là nhóm LGBTQ+, người chuyển giới hoặc không nhị nguyên giới, đang tìm kiếm giải pháp phòng ngừa HIV không yêu cầu tuân thủ hàng ngày. Lenacapavir có thể trở thành giải pháp lý tưởng trong bối cảnh này.
Không chỉ là một phương án điều trị mới, Yeztugo còn mở ra hướng tiếp cận khác biệt trong việc phòng ngừa HIV – một hành trình chưa từng dễ dàng suốt hơn bốn thập kỷ. Từ kỳ vọng y học, áp lực chi phí đến yếu tố xã hội, loại thuốc này đặt ra một câu hỏi lớn: liệu một mũi tiêm có thể thay đổi cả cuộc chiến chống HIV?
